WILLA WALERIA
Willa Waleria jest dziełem Rufina Morozowicza. Kierował on sugestie architektoniczne oraz był inwestorem. Willa została wzniesiona w 1910 r. dla jego żony Walerii z Kotowiczów i to jej budynek zawdzięcza swoje miano. Dwupiętrowy budynek stanął na zakupionych kilku działkach, powstałych po parcelacji terenu Milanówek Las-Górny. Posesja znajdowała się pomiędzy dzisiejszymi ulicami: Spacerową, Krasińskiego, Wojska Polskiego i Mickiewicza. Prace budowlane prowadził Rudzki z Grodziska Mazowieckiego. W dwupiętrowej formie budynek przetrwał do roku 1915. Ostatnia kondygnacja budynku spłonęła w tym czasie od wybuchu szrapnela. Odbudowy w 1920 r. ponownie podjął się Rufin Morozowicz, jednakże tym razem powstał budynek jednopiętrowy. Po śmierci Rufina oraz Walerii Morozowiczów willa została w 1931 r. własnością Marii Morozowicz-Szczepkowskiej – ich córki.
Waleria była domem otwartym. Nie sposób wymienić gości, którzy pojawiali się u Morozowiczów i Szczepkowskich.
Parterową część domu od strony ulicy Krasińskiego przeznaczono na pracownię Jana Szczepkowskiego. Na piętrze tej samej części urządzono dużą salę jadalną dla Szczepkowskich, która była wariantem wystroju oraz wyposażenia projektu wykonanego przez J. Szczepkowskiego dla Zamku Królewskiego w Warszawie.
Wyjątkowo prezentował się ogród willi Waleria. Zgodnie z projektem Morozowicza na całej nieruchomości wytyczono alejki, altany, oranżerie i cieplarnie. Teren ozdabiały rzeźby i kapliczki w otoczeniu drzew i krzewów. Całość była ogrodzona białym drewnianym płotem.
Od 1982 budynek wpisany jest do rejestru zabytków województwa warszawskiego, a następnie mazowieckiego. Na przełomie lat 90. XX w. i 2000. z części jej pomieszczeń korzystało Społeczne Liceum Ogólnokształcące w Milanówku.
Willa jest zbudowana w stylu zmodernizowanego historyzmu. Można dopatrzyć się w niej elementów dworu polskiego. Wzniesiona jest na nieregularnym planie, zbliżonym do prostokąta. Elewacja od strony wschodniej jest siedmioosiowa, z trójstronnym ryzalitem środkowym wraz z gankiem kolumnowym ze schodami do ogrodu, który był niegdyś prawdziwą ozdobą budynku. Obecnie to jednopiętrowy murowany budynek z mansardą, kryty dachówką. Nad gankiem dodatkowo znajduje się taras, a w mansardzie loggia z filarami. Na skrzydłach budynku znajdowały się oszklone werandy.
Jak wspomina w swoich wspomnieniach Maria Morozowicz-Szczepkowska, był to „prawdziwy Raj”.
Budynek został zakupiony w 2007 r. przez Gminę Milanówek. W roku 2020 Miastu udało się uzyskać dwie dotacje na przywrócenie budynkowi dawnego blasku. Dzięki prawie 8,5 mln środków zewnętrznych już niedługo Waleria stanie się miejscem na działania lokalne i ponadlokalne związane z szeroko pojętą kulturą i edukacją. Pojawi się stała ekspozycja dzieł artysty, W odrestaurowanej pracowni odbywać będą się warsztaty rzeźby, ceramiki, snycerstwa i innych form artystycznych bliskich Janowi Szczepkowskiemu. Waleria stanie się miejscem koncertów, wykładów i spotkań gdzie kultura i sztuka będą na pierwszym miejscu.
Źródła informacji:
Chrudzimska-Uhera Katarzyna, O rzeźbiarzu (nieco) zapomnianym, Niepodległość i Pamięć 17/1 (31), 257-271, 2010
Chrudzimska-Uhera Katarzyna, Prof. Jan Szczepkowski i jego dzieło (1878-1964), Milanówek Miejsce Magiczne pod red. Andrzeja Pettyna, Towarzystwo Miłośników Milanówka, 2005
Chrudzimska-Uhera Katarzyna, Jan Szczepkowski, Życie i twórczość, Urząd Miejski w Milanówku, Milanówek 2008 r.
Koszuta Mariusz, Spacer z Walerią po letnisku Milanówek, Wydawnictwo Impress, Warszawa 2010 r.
Morozowicz – Szczepkowska Maria, Z lotu ptaka, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 1968
Szczepkowski Jan, Wypukłe i wklęsłe. Wspomnienia, Wstęp, opracowanie i komentarz Katarzyna Chrudzimska - Uhera, Urząd Miasta Milanówka, Milanówek, 2010
Aleja ogrodowa
Aleja ogrodowa
Aleja zimową porą
Alejka w ogrodzie willi Waleria
Altana ogrodu na sztucznie utworzonym podwyższeniu
Altanka ogrodowa
Brama wejściowa do Willi Waleria
Budowa ogrodzenia posesji Walerii
Kapliczka Matki Boskiej ustawiona u zbiegu obecnych ulic Wojska Polskiego i Krasińskiego. Obok stojąca Waleria Morozowicz.
Leśna aleja spacerowa z altanami w tle
Leśny zakątek ogrody Willi Waleria
Ogrodzenie posesji
Ogrodzenie willi Waleria
Ogrodzenie willi Waleria
Salon Marii i Jana w willi Waleria
Spacer po ogrodzie willi Walerii
Waleria w chwili budowy
Waleria w chwili budowy
Waleria w chwili budowy
Waleria w chwili budowy
Waleria w chwili budowy
Waleria w chwili budowy
Waleria w chwili budowy
Widoczna w tle Waleria Morozowicz wśród materiałów budowlanych
Widoczne białe ogrodzenie posesji willi Waleria
Widok na Chrzanów Mały z okolic bramy zachodniej, przy obecnej ul. Wojska Polskiego
Widok na szklarnie oraz wille w trakcie budowy
Widok na ulicę Krasińskiego
Widok ogrodu w kierunku ulicy Krasińskiego
Widok z okna na ogród od strony zachodniej
Widok zachodniej części willi Waleria podczas budowy
Willa Waleria w całej okazałości
Willa Waleria, widok od ulicy Spacerowej
Zdjęcie wykonane przez Helenę Wesołowską. Ok. 1978 r. CATL w Milanówk. Widok od strony południowej.
Zdjęcie wykonane przez Helenę Wesołowską. Ok. 1978 r. CATL w Milanówku. Element architektoniczny.
Zdjęcie wykonane przez Helenę Wesołowską. Ok. 1978 r. CATL w Milanówku. Schody prowadzące do wejścia. Obecnie nieistniejąće.
Zdjęcie wykonane przez Helenę Wesołowską. Ok. 1978 r. CATL w Milanówku. Taras nad wejściem.
Zdjęcie wykonane przez Helenę Wesołowską. Ok. 1978 r. CATL w Milanówku. Wejście od ul. Spacerowej.
Zdjęcie wykonane przez Helenę Wesołowską. Ok. 1978 r. CATL w Milanówku. Widok na dawną fontannę.
Zdjęcie wykonane przez Helenę Wesołowską. Ok. 1978 r. CATL w Milanówku. Widok na wejście od strony ul. Spacerowej.
Fotografie anaglifowe z albumu "Spacer z Walerią" autorstwa Mariusza Koszuty.