PL|EN
ŻYCIORYS
RODZINA
1925
WILLA WALERIA

JAN SZCZEPKOWSKI

  Jan Szczepkowski urodził się 8 marca 1878 w Stanisławowie w Galicji jako syn Alojzego Szczepkowskiego (1839-1916) - urzędnika kolejowego i Józefy z Kuczyńskich (1840-1891). Dorastał w rodzinie pielęgnującej wartości patriotyczne. W swoich wspomnieniach przytacza fakt, iż jego matka w wieku 13 lat zaangażowała się w pomoc powstańcom styczniowym we Lwowie.

  W 1891 roku rozpoczął naukę rzeźbiarstwa ornamentalnego w Cesarsko-Królewskiej Szkole Zawodowej Przemysłu Drzewnego. Według badającej twórczość artysty Katarzyny Chruździńśkiej – Uhera w tym okresie należy upatrywać genezy stylu, jaki prezentował w latach 20. Choć sam w swoich wspomnieniach nie odnosi się ze zbytnim sentymentem do tego okresu, zdawał sobie sprawę, że to właśnie tam miał pierwszy kontakt z Podhalem i sztuką ludową. W szkole posiadł praktyczną znajomość rzemiosła snycerskiego, która w późniejszych latach wielokrotnie okazała się użyteczna.

Jan Szczepkowski w czasach krakowskich, ok. 1900-1914

Jan Szczepkowski w mundurze polskim

  Ostateczne wykształcenie zdobył w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, studiując rzeźbę pod kierunkiem Alfreda Dauna i Konstantego Laszczki. Okres studiów zbiegł się ze zmianą kierownictwa akademii. Po trwającej dwadzieścia lat dyrekcji Jana Matejki jego następcą został Julian Fałat. Była to zmiana dla Szczepkowskiego znacząca, bo dotychczasowa docentura rzeźby została usamodzielniona i z przedmiotu pomocniczego stała się przedmiotem głównym. Kierownictwo nad szkołą rzeźby objął Alfred Daun. Szczepkowski w tym okresie pracował dorywczo, wykonując ornamenty w pracowniach sztukatorskich. W krakowskim okresie tworzył głównie portrety. Charakterystyczne dla tego czasu są realizm połączony z młodopolskim symbolizmem i wpływami Rodina.

  W 1900 roku Szczepkowski otrzymał propozycję stanowiska kierownika artystycznego w biurze inż. arch. Floriana Wyganowskiego. Wiązała się ona z pracą przy Wystawie Jubileuszowej z okazji 700-lecia Rygi. Pobyt przerwało wezwanie do stawienia się w Krakowie w celu odbycia służby wojskowej w armii austriackiej. Była to tzw. służba jednorocznych ochotników, zakończona egzaminem oficerskim i przeniesieniem do rezerwy. W późniejszych latach Szczepkowski podjął pracę w Żeńskiej Szkole Sztuk Pięknych i Sztuki Stosowanej (Przemysłu Artystycznego). W 1902 został kierownikiem artystycznym działu majoliki w fabryce fajansów Józef Niedźwiecki i Spółka w Dębnikach pod Krakowem.

  W roku 1907 otrzymał roczne stypendium Czartoryskich i wyjechał do Paryża. Stypendium przedłużyło się do dwóch lat. Przy przedłużeniu – które było poprzedzone podaniem Szczepkowskiego – nie bez znaczenia było poparcie Auguste’a Rodina. Rzeźbiarz wywarł na niego duży wpływ, a Szczepkowski lubił nazywać się uczniem Rodina. Choć praktyki jako takiej u niego nie odbywał. Obcował jednakże z jego dziełami i ich twórcą. Z podobną atencją wypowiadał się o Emilu A. Bourdell’u, tyle że ich relacja miała znamiona bardziej przyjacielskie niż mistrz-uczeń.

Maria i Jan na ławce na świeżo wytyczonej ulicy w Milanówku

Jan Szczepkowski razem z żoną Marią

  Szczepkowski wrócił następnie do Krakowa i swojego życia towarzyskiego. Poznał wtedy obiecującą aktorkę Marię Morozowicz, córkę znanego aktora Rufina Morozowicza. Znajomość przerodziła się w coś poważniejszego. Para wzięła ślub 18 maja 1913 r. w kościele bernardynów w Krakowie. Świadkami zostali rzeźbiarz Xawery Dunikowski i prawnik Albin Chęciński. Młoda para w podróż poślubną udała się do Włoch.

  W 1914 r. jako delegat Akademii Krakowskiej w charakterze jurora, odbył podróż do Bułgarii obradować w konkursie na pomnik bułgarskiego bohatera narodowego Hadżi Dimitra. W tym samym roku został zmobilizowany do armii austro-węgierskiej. W Krakowie pozostawił będącą w ciąży młodą żonę. Niedługo później poważnie ranny (prawdopodobnie 3 V 1915 r. w bitwie pod Kraśnikiem) i niezdolny do dalszej służby został przydzielony do Kriegsgräber-Abteilung – oddziału zajmującego się budowaniem cmentarzy wojskowych.

W roku 1916 zmarł jego ojciec. Pod koniec wojny odwiózł żonę i córkę Hannę do domu teściów w Milanówku. Pod koniec 1918 r. Szczepkowski został zwolniony ze służby. W lipcu roku 1920 wstąpił jako ochotnik do Wojska Polskiego. Nie służył zbyt długo, bo demobilizacja oficerów ochotników nastąpiła już w grudniu tego samego roku.

  Lata 20. i 30. dwudziestego wieku były okresem największych sukcesów artystycznych i zawodowych. Przełomowy dla jego twórczości był rok 1925. Na Międzynarodowej Wystawie Sztuk Dekoracyjnych i Nowoczesnego Przemysłu w Paryżu odniósł jeden ze swoich największych sukcesów. Duża w tym rola mianowanego na Generalnego Delegata Polski na Wystawę Jerzego Warchałowskiego. Warchałowski wybrał artystów najbliższych mu ideowo i estetycznie z kręgów poszukujących polskiego stylu narodowego. Taka jednolitość polskiego działu przy zachowaniu wysokiego poziomu wszystkich prac przełożyła się na wielki sukces polskich wystawców w postaci 172 nagród. Najbardziej spektakularnym sukcesem był zakup przez rząd francuski Kapliczki Bożego Narodzenia Jana Szczepkowskiego. Szczepkowski otrzymał za ołtarz Grand Prix i Legię Honorową. Otworzyło to także najaktywniejszy okres w życiu zawodowym artysty. W tym czasie powstały m.in. dekoracyjny płaskorzeźbiony fryz na rotundzie sali obrad Sejmu RP (1927–1928) czy fryz dla Teatru Ateneum (1929) zniszczony w 1939 r.

Jan Szczepkowski w milanowskim ogrodzie

Jan Szczepkowski przy stole kreślarskim (1936r.) NAC

Jan Szczepkowski odtwarza model pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie w pracowni Przedsiębiorstwa Sztuk Pięknych

  II Wojnę Światową Szczepkowski przeżył w Milanówku, do którego przeprowadził się z rodziną w 1936 r. po dymisji ze stanowiska dyrektora Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych w Warszawie. Córka i zięć Szczepkowskiego pracowali w tym czasie dla wywiadu Armii Krajowej oraz walczyli w Powstaniu Warszawskim. Po upadku powstania, w willi „Waleria” schronienie znalazło wielu uciekinierów ze stolicy. Przez pewien czas „Waleria” była zajęta przez okupantów. W ostatecznym rozrachunku rodzinie udało się jednak przetrwać wojnę w komplecie. Pomimo sytuacji w kraju Szczepkowski nadal intensywnie pracował. Na początku lat 40. przygotowywał plany odbudowy Warszawy. Rzeźbił portrety swoich bliskich. Uczestniczył w działaniach mających doprowadzić do odbudowania instytucji życia kulturalnego w Polsce. 1 lutego 1945 r. w Milanówku powołano Oddział Warszawski Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków. Jan Szczepkowski został członkiem Komisji Kwalifikacyjnej. Jednym z efektów tej działalności była zorganizowana 11 sierpnia 1945 r. wystawa artystów okręgu warszawskiego, w której Szczepkowski wziął udział. Rzeźbiarz był aktywnym członkiem związku. W 1947 r. został pierwszym przewodniczącym Rady Instytutu nadzorującym działania Centralnego Instytutu Kultury odpowiedzialnego za koordynację działań z zakresu kultury. Za zadanie postawił sobie upowszechnianie sztuki i kultury tak by „zajrzała do najciemniejszego kąta, by stała się udziałem mas, by wlać treść ideową w hasło piękne, lecz jeszcze nie wypełnione treścią, prawdziwej Rzeczypospolitej demokratycznej, rzeczywistej Polski ludowej” – jak ujął to w mowie otwierającej zebranie inaugurujące jego funkcję. W roku 1957 jako członek Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków uczestniczył w  plenarnym zebraniu Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. W lipcu 1958 roku znalazł się w gronie 23 artystów plastyków i działaczy społecznych, którzy wyłonili Tymczasowy Komitet Organizacyjny Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Warszawie.

Nekrologi artysty w Życiu Warszawy Nr 45 (6326) piątek, 21 lutego, 1964 r.

Grób Jana Szczepkowskiego na cmentarzu powązkowskim w Warszawie

  Jan Szczepkowski zmarł 17 lutego 1964 roku w wieku 85 lat. Pochowany został 21 lutego na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie w Alei Zasłużonych (rząd 1, miejsce 28). Autorami jego nagrobka są Zofia i Karol Tchorek.

Źródła informacji:

Bartoszek Monika, Jan Szczepkowski, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Orońsko, 2014

Chrudzimska – Uhera Katarzyna, JAN SZCZEPKOWSKI, ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ, Urząd Miejski w Milanówku, 2008 r.

Chrudzimska-Uhera Katarzyna, Małżeństwo z rozsądku? : czyli o artystycznych dylematach i kompromisach w czasach władzy ludowej, w oparciu o działalność społeczną, wypowiedzi i projekty rzeźbiarskie Jana Szczepkowskiego z lat 1945-1964, Saeculum Christianum : pismo historyczne

Chrudzimska-Uhera Katarzyna, O rzeźbiarzu (nieco) zapomnianym, Niepodległość i Pamięć 17/1 (31), 257-271, 2010

Chrudzimska-Uhera Katarzyna, Prof. Jan Szczepkowski i jego dzieło (1878-1964), Milanówek Miejsce Magiczne pod red. Andrzeja Pettyna, Towarzystwo Miłośników Milanówka, 2005

Szczepkowski Jan, Wypukłe i wklęsłe. Wspomnienia, Wstęp, opracowanie i komentarz Katarzyna Chrudzimska - Uhera, Urząd Miasta Milanówka, Milanówek, 2010

Kalendarium

  • 1878, 8 marcanarodziny w Stanisławowie
  • 18.09.1891- 13.07.1895edukacja w C. K. Szkole Zawodowej Przemysłu Drzewnego
  • 1891śmierć matki
  • 1895-1900studia na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie
  • 1901kierownictwo artystyczne w biurze inż. arch. Floriana Wyganowskiego w Rydze
  • 1901/1902roczna obowiązkowa służba wojskowa w c.k. armii austriackiej w 13 pułku piechoty
  • 1901podjęcie pracy w Żeńskiej Szkole Sztuk Pięknych i Sztuki Stosowanej dla kobiet w Krakowie
  • 1902-1905kierownictwo artystyczne działy majoliki w fabryce fajansów Józef Niedźwiecki i Spółka w Dębnikach pod Krakowem
  • 1907-1908pobyt w Paryżu na stypendium Fundacji Książąt Czartoryskich
  • 1913, 18 majaślub Jana Szczepkowskiego z Marią Morozowicz
  • 1914, lipiecpodróż do Bułgarii w charakterze jurora konkursu na pomnik Hadżi Dimitra
  • 1914-1918I Wojna Światowa, służba w c.k. armii, przydział do Kriegsgräberabteilung – oddziału zajmującego się budowaniem cmentarzy wojskowych, służba w Komendzie Stacyjnej Obozu Jeńców w Wadowicach
  • 1916śmierć ojca
  • 1920służba ochotnicza w Wojsku Polskim
  • ok. 1921-1936praca pedagoga, a od 1923 r. dyrektora w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa w Warszawie
  • 1925zdobycie Grand Prix Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej i Przemysłu w Paryżu
  • 1939-1945Szczepkowski przebywa w Milanówku
  • od 1945Szczepkowski organizuje i działa w strukturach Związku Artystów Polskich Plastyków, przewodniczy Radzie Centralnego Instytutu Kultury
  • 1964, 17 lutegośmierć Jana Szczepkowskiego
Autoportret, 1960

Kalendarium pochodzi ze wspomnień Jana Szczepkowskiego „Wypukłe i wklęsłe” w opracowaniu i z komentarzem Katarzyny Chrudzimskiej - Uhera. Szczepkowski Jan, Wypukłe i wklęsłe. Wspomnienia, Wstęp, opracowanie i komentarz Katarzyna Chrudzimska - Uhera, Urząd Miasta Milanówka, Milanówek, 2010

Kalendarium pochodzi ze wspomnień Jana Szczepkowskiego „Wypukłe i wklęsłe” w opracowaniu i z komentarzem Katarzyny Chrudzimskiej - Uhera. Szczepkowski Jan, Wypukłe i wklęsłe. Wspomnienia, Wstęp, opracowanie i komentarz Katarzyna Chrudzimska - Uhera, Urząd Miasta Milanówka, Milanówek, 2010

>

Jan Szczepkowski (z prawej) z architektem Kazimierzem Skórewiczem (w fotelu) na podwórzu gmachu Sejmu

Jan Szczepkowski w gronie kolegów (1914 r.)

Jan Szczepkowski wraz z żoną Marią i teściową Walerią Morozowicz zaraz po powrocie z podróży poślubnej do Włoch

Szopka Zielonego Balonika (ok. 1908 r.) Polona

Anioł z trąbką NAC

Anioł ze skrzypcami NAC

Projekt pomnika Wojciecha Bogusławskiego NAC

Odlew postaci Wojciecha Bogusławskiego (1936 r.) NAC

Maska pośmiertna Marszałka Józefa Piłsudskiego 1935 r. NAC

Projekt konkursowy autorstwa artysty rzeźbiarza Jana Szczepkowskiego na pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego na placu Na Rozdrożu w Warszawie

Projekt konkursowy autorstwa artysty rzeźbiarza Jana Szczepkowskiego, który otrzymał I nagrodę, 1926r. NAC

Aniołek lub pastuszek adoracyjny

Afisz zapraszający na zabawę taneczna organizowaną przez Zielony Balonik

Projekt jednego z licznych cmentarzy wojennych wykonany w okresie pracy w Kriegsgräber-Abteilung

Karykatura pisarza Benedykta Hertza. Z tyłu dopisek Benedykt Hertz w urżniętym widzie

Poeta Zdzisław Kleszczyński i malarz Konstanty Mackiewicz nasatyrycznym rysunki Jana Szczepkowskiego, 1926 r.